Protasis /Xango

Zangeres Katerina Tsiridou weet op wonderbaarlijke wijze de sfeer van de Griekse jaren twintig en dertig te doen herleven met haar ode aan pionier, componist, mandolinespeler en platenbaas Panagiotis Toundas. Zij beheerst vele registers: nu eens een vette alt met gevoel voor melodrama of een nasale hese stem uit de beginjaren van de radio, dan weer een sluwe rauwe heksenstem uit de gevangenis. Op zijn beurt wist Toundas in zijn tijd twee soorten 'stadsmuziek' die hemelsbreed van elkaar verschilden, met elkaar te verenigen: de smyrnaïka en de rebetika. En dat wordt op deze cd gevierd.
In het Ottomaanse Rijk kende men de 'Café-Amans': het waren vrijplaatsen voor de muziek van Arabieren, Armeniërs, Grieken, Joden en Turken. Het meest gewild waren daar de hartverscheurende klaagliederen (aman) waarin zangers en muzikanten op muzikaal hoog niveau gevoelens van weemoed en liefdesverdriet vertolkten, doorgaans begeleid door een ensemble van beroepsmuzikanten met onder meer mandoline, santur en qanun en met veel gebruik van oosterse toonladders. De uit Smyrna (Izmir) afkomstige Toundas heeft vele indrukwekkende aman-liederen op zijn naam staan. Aan de overkant van de Egeïsche Zee (het Griekse vasteland) kon je in de illegale hasjtenten in de havensteden 'muziek uit de goot' (rebetika) horen: ondeugende protestliederen van veelal verslaafde daklozen, doorgaans amateurzangers die met rauwe stem rauwe teksten zongen op simpele melodieën, begeleid op de baglama. Hier klonken vooral westerse toonladders, westerse akkoorden en suikerzoete parallelle tertsen.
Hoe groot het contrast tussen deze twee genres ook was, door een speling van het lot (zeg maar oorlog en politiek) kwamen ze elkaar tegen na de Klein-Aziatische Catastrofe in 1923, toen Athene, Piraeus en Thessaloniki volstroomden met Griekse vluchtelingen uit Klein-Azië. Ook de erudiete musici uit Smyrna belandden daardoor aan de zelfkant van de samenleving.
Smyrnaïka en rebetika waren inmiddels ook goed bekend onder de honderdduizenden Griekse immigranten in Amerika. De oudst bekende opnamen zijn te vinden op Amerikaanse labels. In 1924 kreeg Panagiotis Toundas het verzoek van Colombia en His Master's Voice om platen op te nemen met de beide genres. En zo kwam het dat  erudiete Smyrna-musici zich 'verlaagden' tot de muziek uit de goot en die in hun repertoire opnamen (naast andere stijlen, zoals tango).
Katerina Tsiridou is erin geslaagd de sfeer van de toenmalige vluchtelingencrisis te doen herleven, de café-amans en de tekés (hasjtenten), aangevuld met het intense verdriet over het verlies van een vaderland (Klein-Azië). Het meest bijzondere aan deze cd is wel haar stem: ze beheerst zowel het register van de Smyrna-traditie (denk aan Roza Eskenazy) als dat van de ruige rebetika-stijl (denk aan Markos Vamvakaris).
Het hele scala, inclusief de mengvormen die mede dankzij Toundas ontstonden, is terug te vinden op deze cd. Melodramatische rebetika, kinderlijke eenvoudige niemendalletjes, tango, wanhoop, heimwee, nostalgie, lekkere vakantiemuziek tot met verfijnde oriëntaalse klaagliederen en ontroerende taksims (improvisaties).
Zo uitvoerig en bewerkelijk als de opnamen - met maar liefst tien instrumentalisten envijf zangers in een fraaie akoestische setting zonder studio-effecten - zo karig is de verpakking. Het hoesje bevat nauwelijks achtergrondinformatie over het repertoire en de teksten. Dat heeft Panagiotas niet verdiend! (Chrispijn Oomes)